નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં ભારતનું સંરક્ષણ ઉત્પાદન 23622 કરોડ રૂપિયાના રેકોર્ડ ઉચ્ચ સ્તરે પહોંચ્યું છે. ૨૦૨૩-૨૪ કરતાં ૧૨.૦૪ ટકાનો વધારો થયો છે. આ આંકડો વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના ‘મેક ઇન ઇન્ડિયા’ સ્વપ્નને સાકાર કરતો દેખાય છે. સંરક્ષણ મંત્રાલયના એક અહેવાલ મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં સંરક્ષણ નિકાસ પણ રેકોર્ડ રૂ. 21083 કરોડ સુધી પહોંચવાની તૈયારીમાં છે, જે એક દાયકામાં 30 ગણી વધીને થશે. ભારત ૧૦૦ થી વધુ દેશોને સંરક્ષણ સાધનો પૂરા પાડે છે. ખાનગી ક્ષેત્રની વાત કરીએ તો, ૧૫૨૩૩ કરોડ રૂપિયાનો નિકાસ આંકડો નોંધાયો છે. નાણાકીય વર્ષ 2023-24 માટે સંરક્ષણ નિકાસ રૂ. 2539 કરોડ હતી, જેમાં હવે 12.04 ટકાનો વધારો નોંધાયો છે.
નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં સંરક્ષણ જાહેર ક્ષેત્રના ઉપક્રમે તેની નિકાસમાં 42.85 ટકાનો વધારો નોંધાવ્યો છે. ભારત હવે 2029 સુધીમાં સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં રૂ. 3 લાખ કરોડનું લક્ષ્ય હાંસલ કરીને વૈશ્વિક સંરક્ષણ ઉત્પાદન કેન્દ્ર બનવાનું લક્ષ્ય ધરાવે છે. ઉપરાંત, તેનું લક્ષ્ય 2029 સુધીમાં સંરક્ષણ નિકાસ વધારીને રૂ. 50 હજાર કરોડ કરવાનું છે. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે સંરક્ષણ બજેટમાં 2013-14માં રૂ. 2.53 લાખ કરોડથી 2025-26માં રૂ. 6.81 લાખ કરોડનો વધારો લશ્કરી માળખાગત સુવિધાઓને મજબૂત બનાવવા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાનું પ્રતિબિંબ પાડે છે.
૬૫% સંરક્ષણ સાધનોનું ઉત્પાદન થાય છે
સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં વધારો એડવાન્સ્ડ મિલિટરી પ્લેટફોર્મના વિકાસને કારણે થયો છે, જેમાં ધનુષ આર્ટિલરી ગન સિસ્ટમ, એડવાન્સ્ડ ટોવ્ડ આર્ટિલરી ગન સિસ્ટમ, મેઈન બેટલ ટેન્ક અર્જુન, લાઇટ કોમ્બેટ એરક્રાફ્ટ, તેજસ, એડવાન્સ્ડ લાઇટ હેલિકોપ્ટર, આકાશ મિસાઇલ સિસ્ટમનો સમાવેશ થાય છે. આ ઉપરાંત, સ્વદેશી વિમાનવાહક જહાજો, સબમરીન, ફ્રિગેટ્સ અને પેટ્રોલ જહાજો જેવી નૌકાદળની સંપત્તિ પણ તેનો એક ભાગ છે. અહેવાલમાં સંરક્ષણ મંત્રાલયને ટાંકીને કહેવામાં આવ્યું છે કે હવે 65 ટકા સંરક્ષણ ઉપકરણો દેશમાં જ બનાવવામાં આવે છે.
ખાનગી ક્ષેત્રનો ફાળો 21% છે
અગાઉ, 65-70 ટકા સાધનો વિદેશથી મંગાવવામાં આવતા હતા. ભારતના મજબૂત સંરક્ષણ ઔદ્યોગિક આધારમાં 16 DPSU, 430 થી વધુ લાઇસન્સ પ્રાપ્ત કંપનીઓ અને લગભગ 16,000 MSMEનો સમાવેશ થાય છે. રિપોર્ટ અનુસાર, દેશના કુલ સંરક્ષણ ઉત્પાદનમાં ખાનગી ક્ષેત્રનો ફાળો 21 ટકા છે. ભારતની સંરક્ષણ નિકાસમાં વાર્ષિક ધોરણે 32.5 ટકાનો વધારો થયો છે. ભારતના નિકાસ પોર્ટફોલિયોમાં બુલેટપ્રૂફ જેકેટ્સ, ડોર્નિયર (Do-228) એરક્રાફ્ટ, ચેતક હેલિકોપ્ટર, ફાસ્ટ ઇન્ટરસેપ્ટર બોટ અને હળવા વજનના ટોર્પિડોનો સમાવેશ થાય છે. ભારત હવે 100 થી વધુ દેશોમાં સંરક્ષણ સાધનોની નિકાસ કરે છે, જેમાં 2023-24માં અમેરિકા, ફ્રાન્સ અને આર્મેનિયા ટોચના ખરીદદારો તરીકે ઉભરી આવ્યા છે.
૫૦ હજાર કરોડનો લક્ષ્યાંક નક્કી કરાયો
2018 માં સંરક્ષણ મંત્રાલય દ્વારા શરૂ કરાયેલ ઇનોવેશન ફોર ડિફેન્સ એક્સેલન્સ (iDEX) દ્વારા એક ઉત્તમ ઇકોસિસ્ટમ પણ બનાવવામાં આવી છે. નવી ટેકનોલોજીના વિકાસ માટે iDEX ને 1.5 કરોડ રૂપિયાની ગ્રાન્ટ આપવામાં આવી છે. સંરક્ષણ ટેકનોલોજીમાં આત્મનિર્ભરતા વધારવા માટે iDEX ને 449.62 કરોડ રૂપિયા ફાળવવામાં આવ્યા છે. X (અગાઉ ટ્વિટર) પર એક પોસ્ટમાં, સંરક્ષણ પ્રધાન રાજનાથ સિંહે તમામ હિસ્સેદારોને અભિનંદન આપ્યા. તેમણે કહ્યું કે વડા પ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીના નેતૃત્વમાં, ભારત 2029 સુધીમાં સંરક્ષણ નિકાસ વધારીને 50,000 કરોડ રૂપિયા કરવાના લક્ષ્ય તરફ કામ કરી રહ્યું છે.
