કોહિનૂર હીરાનું નામ આવતા જ લોકો એ વાતનો અફસોસ કરવા લાગે છે કે આ કીમતી હીરા ભારતનો હતો, જે હવે ઈંગ્લેન્ડમાં છે. કોહિનૂરનો પોતાનો ઇતિહાસ છે, જેની સફર ઘણી લાંબી છે. તેની વાર્તા માત્ર અંગ્રેજોના હાથે ભારતમાંથી ઈંગ્લેન્ડની રાણીના તાજ સુધીના સંક્રમણની નથી. આ હીરા ઘણા માલિકોના હાથમાંથી પસાર થઈને બ્રિટન પહોંચ્યો. જો કે આ તથ્યોથી બહુ ઓછા લોકો વાકેફ હશે.
રસપ્રદ વાત એ છે કે તેને ક્યારેય કોઈએ વેચ્યું કે ખરીદ્યું ન હતું. આ હીરો કાં તો સમયાંતરે કોઈને ભેટમાં આવ્યો છે અથવા તો કોઈ યુદ્ધમાં જીત્યો છે. તમે ઇતિહાસ અને સમાચારોમાંથી કોહિનૂર હીરા વિશે ઘણું સાંભળ્યું અને વાંચ્યું હશે. શું તમે વિચાર્યું છે કે તેનો વાસ્તવિક માલિક કોણ હતો? આવો જાણીએ આ ઐતિહાસિક હીરા વિશે, જે બહુ ઓછા લોકો જાણતા હશે.
પહેલીવાર ‘કોહિનૂર’ ક્યાં અને કોને મળ્યો?
કોહિનૂર હીરો ભારતમાં સિવાય બીજે ક્યાંય મળ્યો નથી. આ નૂરાની હીરા લગભગ 800 વર્ષ પહેલા આંધ્ર પ્રદેશના ગુંટુર જિલ્લાની ગોલકોંડા ખાણમાંથી મળી આવ્યો હતો. આ અનોખા હીરાનું વજન 186 કેરેટ હતું. જોકે, આ હીરાને ઘણી વખત કાપવામાં આવ્યો હતો અને તેનું વજન પણ ઓછું થયું હતું. આ હોવા છતાં, આજે પણ કોહિનૂરને વિશ્વનો સૌથી મોટો કટ હીરો માનવામાં આવે છે. જમીનથી માત્ર 13 ફૂટની ઊંડાઈએ મળી આવેલા કોહિનૂરના પ્રથમ માલિકો કાકટિયા રાજવંશ હતા. આ રાજવંશે આ કિંમતી હીરાને તેની દેવી ભદ્રકાળીની ડાબી આંખમાં મૂક્યો હતો.
કેટલા હાથમાં ગયો, ક્યાં પહોંચ્યો?
14મી સદીમાં અલાઉદ્દીન ખિલજીએ આ હીરાને કાકતિયાઓ પાસેથી લૂંટી લીધો હતો. પાણીપતના યુદ્ધમાં મુઘલ શાસક બાબરે આગ્રા અને દિલ્હીના કિલ્લાઓ જીતી લીધા હતા અને આ હીરાને પણ કબજે કર્યો હતો. આ હીરા પર ફરીથી ઈરાનના શાસક નાદિર શાહનો હક બની ગયો, જ્યારે તેણે 1738માં મુઘલોને હરાવ્યો અને અહેમદ શાહ પાસેથી હીરા છીનવીને પોતાની સાથે લઈ ગયો. નાદિર શાહે મોર સિંહાસન પણ છીનવી લીધું હતું અને તેમાં હીરા જડેલા હતા. નાદિર શાહે આ હીરાને કોહિનૂર નામ પણ આપ્યું હતું, જેનો અર્થ થાય છે પ્રકાશનો પર્વત. જ્યારે નાદિર શાહના પૌત્ર શાહરૂખ મિર્ઝાને તેમની હત્યા બાદ હીરા મળ્યો ત્યારે તેણે કોહિનૂર અફઘાન શાસક અહેમદ શાહ દુર્રાનીને ભેટ તરીકે આપ્યો હતો. જો કે, 1813માં મહારાજા રણજીત સિંહે સોજા શાહ પાસેથી હીરા લીધા અને ભારતને પરત કર્યા.
આ રીતે તે અંગ્રેજો સુધી પહોંચ્યો
1849માં શીખો અને અંગ્રેજો વચ્ચે બીજું યુદ્ધ થયું. આ યુદ્ધમાં શીખોનું શાસન સમાપ્ત થયું. અંગ્રેજોએ કોહિનૂર સહિત મહારાજા ગુલાબ સિંહની તમામ મિલકત બ્રિટનમાં રાણી વિક્ટોરિયાને સોંપી દીધી. તે 1850માં પ્રથમ વખત બકિંગહામ પેલેસ ખાતે પહોંચ્યું હતું અને તેને ડચ ફર્મ કોસ્ટર દ્વારા કોતરવામાં આવ્યું હતું અને રાણીના તાજમાં ફીટ કરવામાં આવ્યું હતું. પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાન પણ કોહિનૂર પર દાવો કરતા આવ્યા છે. હાલમાં આ હીરા લંડનમાં છે અને તેને પરત લાવવા માટે ભારત તરફથી પ્રયાસો ચાલુ છે.
